Tình trạng nam nữ sống chung với nhau như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn, nay có yêu cầu không công nhận quan hệ vợ chồng để giải quyết các vấn đề về tài sản, con cái hiện nay là rất nhiều. Tuy vậy, thuật ngữ không công nhận/công nhận là vợ chồng là chưa được định nghĩa rõ ràng. Vì vậy, bài viết sau chúng tôi xin hướng dẫn về trình tự làm thủ tục này chi tiết.
Mục Lục
Không công nhận quan hệ vợ chồng là gì?
Mặc dù Luật hôn nhân và gia đình 2014 không có định nghĩa về thủ tục: “không công nhận quan hệ vợ chồng“. Tuy vậy, đây cũng là thủ tục được ghi nhận trong Luật:
“2. Trong trường hợp không đăng ký kết hôn mà có yêu cầu ly hôn thì Tòa án thụ lý và tuyên bố không công nhận quan hệ vợ chồng”.
Khoản 2 Điều 53 Luật hôn nhân gia đình 2014
Như vậy hiểu một cách đơn giản, thủ tục không công nhận là vợ chồng tức là việc Toà án ra quyết định xác nhận quan hệ hôn nhân không hợp pháp khi có 01 trong các căn cứ sau:
- 02 bên chưa từng đăng ký kết hôn;
- Có thời gian chung sống sau năm 1987, và không sống chung như vợ chồng;
- 02 bên không làm đám cưới, không được gia đình 02 bên chấp nhận;
- Không chăm sóc giúp đỡ lẫn nhau và cùng nhau xây dựng gia đình.
Trên thực tế cũng có một vài trường hợp có làm thủ tục đăng ký kết hôn, nhưng qua kiểm tra hồ sơ hộ tịch không còn bất kỳ thông tin nào. Và thuộc vào các trường hợp nêu trên đều có quyền yêu cầu không công nhận vợ chồng trên Toà.
Hậu quả pháp lý của việc không công nhận quan hệ vợ chồng
Khi Toà án ra phán quyết không công nhận quan hệ hôn nhân, sẽ có hậu quả pháp lý như sau:
- Không làm phát sinh quyền nghĩa vụ vợ chồng của 02 bên;
- Việc giải quyết vấn đề tài sản sẽ theo quy định của Bộ luật dân sự 2015 về tài sản chung, hoặc theo thoả thuận các bên;
- Các vấn đề con chung, cấp dưỡng sẽ giải quyết theo Luật hôn nhân và gia đình 2014;
Việc không công nhận quan hệ hôn nhân giữa 02 vợ chồng không ảnh hưởng tới việc xác định tài sản chung, tài sản riêng. Tuy nhiên, vẫn có ý nghĩa trong việc xác định thời gian 02 bên chung sống/ly thân.
Do vậy, nếu 01 bên có tạo lập tài sản trong thời gian này và chứng minh được thời gian này 02 bên không chung sống, không cùng nhau tạo lập tài sản thì hoàn toàn có thể xác nhận tài sản riêng và định đoạt tài sản.
Vì vậy, trong các vụ án này, bạn cần đề nghị Toà án xác minh về khoảng thời gian 02 bên chung sống tại đia phương, từ đó có cơ sở giải quyết vấn đề về tài sản.
Căn cứ, hồ sơ trình tự thủ tục tại Toà án
Để yêu cầu thực hiện thủ tục tại Toà, cần có những căn cứ và điều kiện nhất định. Để biết được hồ sơ có được Toà án chấp thuận hay không, bạn cần dựa trên các căn cứ sau.
Căn cứ yêu cầu Toà án không công nhận là vợ chồng
- Hai vợ chồng chưa đăng ký kết hôn: Chưa đăng ký kết hôn được hiểu là chưa thực hiện thủ tục xin xác nhận tình trạng độc thân để làm kết hôn tại UBND xã, phường nơi cư trú.
- Có đăng ký kết hôn nhưng không hợp lệ: 02 vợ chồng có giấy tờ kết hôn nhưng thực tế không có ai ký tên vào sổ hộ tịch, không có mặt tại thời điểm đăng ký kết hôn.
- Không sống chung với nhau: Mặc dù có con chung, nhưng chưa từng sống chung và không giúp đỡ nhau vun đắp cuộc sống gia đình vợ chồng.
- Vi phạm quy định về điều kiện kết hôn: Tại thời điểm kết hôn nam, nữ chưa đủ tuổi. Hoặc có hành vi ép buộc, xúi giục việc kết hôn.
Trên đây là một số căn cứ làm cơ sở yêu cầu Toà án không công nhận quan hệ hôn nhân vợ chồng trên Toà. Bên cạnh đó, để Toà án có thể thụ lý yêu cầu, bạn cần chuẩn bị thêm các loại giấy tờ sau.
Hồ sơ yêu cầu không công nhận là vợ chồng
Thủ tục trên Toà sẽ phân biệt thành việc/án dân sự dựa trên các yếu tố sau:
- Việc dân sự, Toà án ra Quyết định không công nhận quan hệ vợ chồng: 02 bên vợ chồng đều đồng ý làm hồ sơ;
- Vụ án dân sự, Toà án ra Bản án không công nhận: 01 bên có yêu cầu, bên còn lại không hợp tác.
Hồ sơ yêu cầu thủ tục trên Toà sẽ cần các giấy tờ sau:
- Căn cước công dân 02 vợ chồng;
- Giấy tờ xác nhận về nơi cư trú của 02 bên;
- Đơn yêu cầu/khởi kiện về việc không công nhân vợ chồng;
- Giấy khai sinh của con nếu có con chung;
- Xác nhận của uỷ ban phường về tình trạng hôn nhân của mỗi bên;
- Lời khai của người làm chứng;
- Giấy tờ chứng minh về thời gian không chung sống cùng nhau của 02 vợ chồng;
Hồ sơ làm thủ tục không công nhận là vợ chồng quan trọng nhất là căn cứ “chứng minh” về việc 02 vợ chồng chưa có bất kỳ thời gian sống chung với nhau. Đây sẽ là cơ sở để Toà án ra quyết định.
Trong nhiều trường hợp, Toà án có thể sẽ tiến hành xác minh một trong các vấn đề sau trước khi công nhận:
- Xác minh thông tin cư trú của 02 vợ chồng tại phường;
- Tra cứu thông tin hộ tịch dưới phường, quận, huyện 02 bên thường trú;
- Xác minh, lấy lời khai của tổ dân phố, trưởng thôn, trưởng xóm;
Trình tự làm thủ tục không công nhận quan hệ vợ chồng
Bước 01: Nộp hồ sơ yêu cầu/khởi kiện tại Tòa án
Thẩm quyền nộp hồ sơ không công nhận quan hệ vợ chồng hiện nay thuộc về Tòa án nhân dân nơi vợ hoặc chồng cư trú, thường trú.
Tuy nhiên, bạn bắt buộc phải nộp đơn về nơi vợ/chồng cư trú nếu người đó không hợp tác để thực hiện thủ tục trên Tòa.
Lúc này, quá trình nộp đơn yêu cầu không công nhận là vợ chồng sẽ gặp khó khăn về mặt thẩm quyền và thời gian giải quyết do:
- Không xác định được nơi vợ/chồng sinh sống do đã mất liên lạc;
- Vợ/chồng hiện ở nước ngoài, ở xa;
- Vợ/chồng đã chết nhưng không làm thủ tục khai tử;
- Một bên vợ chồng mất tích không rõ địa chỉ;
Đây đều là những khó khăn phổ biến thường gặp khi làm thủ tục. Lúc này, việc cần làm đó là xác định trước địa chỉ cư trú của bên còn lại.
Bước 02: Thụ lý hồ sơ và xác minh
Tòa án chỉ thụ lý yêu cầu không công nhận quan hệ vợ chồng nếu:
- Hồ sơ đầy đủ, có căn cứ chứng minh;
- Thực hiện nộp án phí cho Tòa;
- Nộp hồ sơ đúng thẩm quyền Tòa án;
- Các bên không mất năng lực hành vi dân sự;
Bên cạnh đó, quá trình xác minh tình trạng chung sống của 02 vợ chồng, điều kiện kết hôn của Tòa án là rất quan trọng. Đây là cơ sở để Tòa án ra bản án không công nhận quan hệ vợ chồng.
Trong quá trình thụ lý vụ án, một trong các bên có quyền đưa yêu cầu công nhận tài sản chung/riêng của mỗi bên vào để Tòa án nhận định.
Bước 03: Mở phiên Tòa xét xử
Tại phiên Tòa xét xử các bên hoàn toàn có thể đặt câu hỏi, tranh luận về việc vì sao quan hệ hôn nhân của vợ chồng bị coi là không hợp pháp. Từ đó có cơ sở để tòa án ra quyết định.
Nếu hai vợ chồng đều đồng thuận trong việc yêu cầu, Tòa án sẽ ra Quyết định không công nhận quan hệ vợ chồng. Quyết định này sẽ có hiệu lực pháp luật ngay.
Nếu chỉ có 01 bên đứng đơn, Tòa án sẽ ra Bản án không công nhận quan hệ vợ chồng. Bản án này có thể bị kháng cáo, kháng nghị bởi đương sự, viện kiểm sát.
Các trường hợp không công nhận quan hệ vợ chồng thực tế
Chia tài sản khi không công nhận quan hệ vợ chồng
Việc định đoạt tài sản, chia tài sản về bản chất có thể giải quyết riêng biệt. Tuy nhiên nếu có quyết định, bản án không công nhận là vợ chồng sẽ giúp việc chia tài sản dễ dàng hơn, do xác định được thời gian tạo lập tài sản, thời gian chung sống của các bên.
Đây là trường hợp khá phổ biến hiện nay. Việc định đoạt tài sản theo quy định sẽ phải tuân thủ theo nguyên tắc:
- Tài sản hình thành trong thời kỳ hôn nhân hợp pháp mặc định là tài sản chung vợ chồng;
- Tài sản do nhận thừa kế riêng, tặng cho riêng, hoặc hình thành trong thời gian hôn nhân không hợp pháp là tài sản riêng;
Vì vậy, khi chuyển nhượng, bán tài sản, các văn phòng công chứng đều sẽ yêu cầu bạn xin Xác nhận tình trạng hôn nhân để đảm bảo đây là tài sản riêng của bạn.
Nếu trong quá trình xin xác nhận độc thân, cơ quan tư pháp kiểm tra thấy rằng mặc dù không đăng ký kết hôn nhưng 02 bên vợ chồng có con chung, có thời gian chung sống thì bạn vẫn cần thực hiện thủ tục không công nhận vợ chồng tại Tòa.
Không công nhận vợ chồng để đăng ký kết hôn
Các trường hợp có quan hệ hôn nhân thực tế, có con chung, hoặc mới xin độc thân để kết hôn nhưng không kết hôn. Nay có nhu cầu kết hôn với người khác đều phải làm thủ tục này tại Tòa.
Ngoài ra, cũng nhiều trường hợp quan hệ hôn nhân hình thành do đăng ký kết hôn trái pháp luật như:
- Người đã có vợ, có chồng đăng ký kết hôn mà chưa ly hôn với vợ cũ;
- Việc kết hôn do cưỡng ép, kết hôn khi chưa đủ tuổi;
- Không có mặt tại uỷ ban để làm thủ tục kết hôn;
- Đã xin độc thân để kết hôn với người nước ngoài nhưng chưa làm thủ tục;
Mỗi trường hợp lại có cách giải quyết khác nhau trên Toà. Đặc biệt đối với việc không công nhận vợ chồng có chồng là người nước ngoài. Việc huỷ bỏ, không công nhận quan hệ vợ chồng sẽ liên quan tới việc uỷ thác sang nước ngoài nên có phần phức tạp hơn.
Không công nhận vợ chồng với người nước ngoài
Hiện nay có rất nhiều trường hợp xin xác nhận độc thân để kết hôn với người nước ngoài. Nhưng chưa thực hiện ghi chú kết hôn, đăng ký kết hôn tại Việt Nam. Nay muốn huỷ bỏ quan hệ vợ chồng sẽ cần:
- Nộp lại giấy tờ độc thân cho uỷ ban nhân dân xã;
- Thực hiện thủ tục huỷ bỏ không công nhận vợ chồng tại Toà án cấp Tỉnh;
Do chưa ghi chú kết hôn tại Việt Nam, những trường hợp này sẽ không thể yêu cầu Toà án giải quyết “ly hôn” được. Toà án sẽ chấp thuận yêu cầu huỷ bỏ quan hệ vợ chồng.
Tuy nhiên do đa phần các vụ việc này, người vợ/chồng nước ngoài đều không có mặt tại Việt Nam. Nên vẫn cần làm uỷ thác sang nước ngoài. Thời gian uỷ thác sẽ kéo dài tới 01 năm, sau đó Toà án mở phiên Toà xét xử vắng mặt và mất thêm 01 năm để bản án có hiệu lực pháp luật.
“Trường hợp Tòa án xét xử vắng mặt đương sự ở nước ngoài theo quy định tại điểm c khoản 5 Điều 477 của Bộ luật này thì thời hạn kháng cáo là 12 tháng, kể từ ngày tuyên án.”
Điều 479 Bộ luật tố tụng dân sự 2015
Tham khảo thêm bài viết: 03 Cách làm thủ tục ly hôn với người nước ngoài;
Huỷ bỏ quan hệ hôn nhân khi đăng ký kết hôn với hai người
Luật hộ tịch 2014 hiện hành chỉ cho phép xin xác nhận tình trạng hôn nhân để kết hôn 01 lần duy nhất. Tuy nhiên một số nước như Mỹ, Canada, Úc lại cho phép công dân tuyên thệ về tình trạng hôn nhân. Vì vậy dẫn đến việc hình thành quan hệ hôn nhân song song.
Về nguyên tắc, quan hệ hôn nhân hình thành sau là quan hệ trái pháp luật, cần phải huỷ bỏ, không công nhận. Vì vậy, khi phát hiện có sự lừa dối trong việc kết hôn, bạn có quyền yêu cầu huỷ bỏ quan hệ hôn nhân trên Toà.
Việc huỷ bỏ quan hệ hôn nhân sẽ cần làm rõ một trong các vấn đề:
- Quan hệ hôn nhân nào có trước?
- Quan hệ hôn nhân nào thực hiện theo trình tự đăng ký hợp pháp;
- Ý kiến của uỷ ban nhân dân cấp quận, huyện nơi cấp đăng ký khai sinh;
Bản án huỷ bỏ hôn nhân trái pháp luật sẽ được gửi đến cơ quan tư pháp cấp quận huyện để ghi vào sổ hộ tịch.
Một số vướng mắc khi thực hiện thủ tục
Trên thực tế khi tiến hành thực hiện làm thủ tục không công nhận là vợ chồng, sẽ phát sinh các vướng mắc sau:
Thu thập hồ sơ tài liệu chứng cứ gặp nhiều khó khăn
Quá trình cung cấp hồ sơ chứng cứ lên toà thường gặp phải 01 số khó khăn như sau:
- Khó lấy được giấy tờ do 02 bên vợ chồng ly thân đã lâu;
- Một số thông tin hộ tịch không còn lưu giữ trên hệ thống hộ tịch;
- Không lấy được xác nhận của người làm chứng;
- Một trong các bên mất tích, không còn cư trú tại Việt Nam;
Tình trạng thiếu, mất thông tin hộ tịch dưới xã phường là rất nhiều. Theo thời gian, để xác minh, thu thập tài liệu thường gặp nhiều khó khăn vướng mắc tại cơ quan hộ tịch.
Ngoài ra, cơ sở dữ liệu lưu trữ hộ tịch trải qua nhiều thời kỳ khác nhau như việt nam cộng hoà, thay đổi địa giới hành chính khiến các thông tin này thường khó tiếp cận hơn.
Thủ tục tố tụng trên Toà phức tạp
Thủ tục không công nhận quan hệ vợ chồng cần thực hiện tại Toà án. Vì vậy nếu không nắm vững các quy định về trình tự tố tụng sẽ khiến việc nộp hồ sơ gặp khó khăn như:
- Nộp hồ sơ khởi kiện và thụ lý hồ sơ;
- Cung cấp lời khai, chứng cứ;
- Quá trình xác minh, thẩm định hồ sơ;
- Quá trình tranh tụng tại phiên toà sơ thẩm, phúc thẩm.
Người nộp hồ sơ nếu không được hướng dẫn cụ thể thường đi lệch hướng, dẫn đến mất thời gian trong quá trình làm hồ sơ.
Cơ sở pháp lý chưa rõ ràng
Hiện nay, chưa có quy định pháp luật rõ ràng về vấn đề không công nhận quan hệ vợ chồng. Các quy định chỉ dừng lại ở mức chung chung khiến người thực hiện thủ tục bị rối.
Luật hôn nhân gia đình 2014 có quy định về việc huỷ quan hệ vợ chồng nếu nam nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn, dù có đủ điều kiện kết hôn.
Tuy nhiên thực tế có rất nhiều vụ việc dù đủ điều kiện kết hôn, thực tế có đăng ký kết hôn nhưng việc kết hôn trái pháp luật do bị lừa dối, cưỡng ép. Như vậy lúc này nên làm thủ tục yêu cầu không công nhận quan hệ vợ chồng trên Toà hay thủ tục huỷ kết hôn trái pháp luật?
Hai thuật ngữ này về cơ bản đều có sự tương đồng nhất định về khái niệm. Việc không quy định các trường hợp không công nhận quan hệ vợ chồng cụ thể dẫn tới việc áp dụng pháp luật gặp khó khăn.
Lời kết
Như vậy, để thực hiện thủ tục không công nhận quan hệ vợ chồng quan trọng nhất là việc chuẩn bị các chứng cứ chứng minh. Việc thu thập chứng cứ thường thực hiện tại các cơ quan tư pháp, hộ tịch, uỷ ban. Nếu bạn không có bất kỳ kinh nghiệm nào khi tiếp xúc làm việc sẽ gặp nhiều trở ngại.
Nếu bạn cần hỗ trợ từ đơn vị pháp lý chuyên nghiệp, vui lòng Liên hệ các Luật sư thuộc Công ty Luật Nhật Thư theo Thông tin sau:
✅ Địa chỉ: Biệt thự lotus 50, Tòa nhà EuroWinDow River Park, đường Trường Sa, Đông Hội, Đông Anh Hà Nội.
✅ Văn phòng đại diện Hồ Chí Minh: Phòng 14.04 Lô B, Tòa nhà PN Techcons, 48 Hoa Sứ, Phường 7, Quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
✅ Giấy Đăng ký hoạt động số 01022087/TP/ĐKHĐ do Sở Tư Pháp UBND TP. Hà Nội cấp theo Thông báo số 3174/TB-STP.
Email: luatnhatthu@gmail.com
1 Comment